جواد ظریف و تحریف واقعیت سرنگونی هواپیمای اوکراینی

با گذشت بیش از یک ‌سال از شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران به پرواز شماره ۷۵۲ هواپیمایی بین‌المللی اوکراین، واقعیت‌های این رخداد همچنان تحریف شده و در هاله‌ای از ابهام قرار داده می‌شود.

این هواپیما ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بین‌المللی «امام خمینی» هدف دو موشک سپاه قرار گرفت. در نهایت هواپیما در نزدیکی شاهدشهر استان تهران سقوط کرد و تمامی ۱۷۶+۱ سرنشین آن جان باختند.

آن ‌زمان محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی و دیگر مسئولان کشور، تا سه روز پس از شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران به این هواپیما، احتمال شلیک را قاطعانه رد می‌کردند. این مقامات در نهایت همگی روی یک نظر توافق کردند: این‌که شلیک به هواپیما صورت گرفته، اما این شلیک «در شرایط جنگی» و ناشی از «خطای انسانی» بوده است.

حال اما فایل صوتی منتشر شده که منتسب به جواد ظریف است و نشان می‌دهد که او گزینه‌های دیگر را نیز غیرممکن نمی‌داند.

شبکه سی‌بی‌سی کانادا، که این فایل صوتی را در اختیار دارد، ۲۲ بهمن ترجمه آن را منتشر کرد، ولی فایل صوتی آن به طور کامل منتشر نشده است. با این‌حال در بخش‌های کوتاهی از این فایل صوتی که قابل شنیدن است، می‌توان صدایی را شنید که بسیار به جواد ظریف شباهت دارد.

به گفته سی‌بی‌سی، در این فایل صوتی گفته می‌شود: «حتی اگر فرض کنیم که این یک اقدام سازماندهی‌شده عمدی بوده، آن‌ها هرگز این‌ را به ما یا هیچ کس دیگری نخواهند گفت. احتمال دارد دو یا سه نفر این کار را کرده باشند و این اصلا غیرممکن نیست. ممکن است نفوذی‌ها این کار را کرده باشند. هزار امکان وجود دارد. شاید واقعا دلیلش جنگ و مسئله رادار بوده.»

در ادامه این فایل صوتی می‌شنویم: «این‌که این‌ها هرگز فاش نخواهد شد دلایلی دارد. آن‌ها نه به ما، نه به هیچ کس دیگری نخواهند گفت، چرا که اگر این کار را بکنند، مسائلی درباره سیستم دفاعی کشور مطرح خواهد شد که به نفع ملت نیست که به صورت عمومی مطرح شود.»

به گفته سی‌بی‌سی، جواد ظریف تاکید می‌کند که حقیقت هرگز از سوی مقامات بلندپایه دولتی و نظامی برملا نخواهد شد.

این فایل صوتی متعلق به چه زمانی است و چرا جزئیات آن منتشر نمی‌شود؟

به گزارش سی‌بی‌سی به نقل از منابع دیگر، این فایل صوتی محرمانه ماه‌ها پس از سرنگونی هواپیمای اوکراینی ضبط شده است.

این شبکه می‌گوید جزئیات این مکالمه و هویت افراد مرتبط با آن به خاطر امنیت افراد به صورت عمومی منتشر نمی‌شود.

رَلف گودِیل، مشاور ویژه نخست وزیر کانادا، در خصوص پرونده هواپیمای اوکراینی گفته است که دولت از وجود این فایل صوتی باخبر است و به گفته او، گروه تحقیق و ارزیابی قانونی کانادا در ماه نوامبر، یعنی حدود دو تا سه ماه پیش، به یک نسخه از آن دسترسی پیدا کرده است.

گودیل می‌گوید این فایل صوتی حاوی اطلاعات محرمانه است و اظهارنظر عمومی راجع به آن می‌تواند جان افرادی را به خطر بیاندازد. او همچنین با اظهار این‌که سرویس اطلاعات امنیتی و سازمان امنیت ارتباطات در حال بررسی صحت این فایل صوتی هستند، افزوده است: «ما کاملا متوجه عطش خانواده‌ها برای [دست‌یافتن به] حقیقتی کامل، مبرهن و عیان هستیم و تمام تلاشمان را می‌کنیم تا به آن برسیم.»

انکار وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی

پس از انتشار این فایل صوتی و در همان روز، جواد ظریف در توییتی آن را «جعلی» خواند. او نوشت: «پس از فاجعه پرواز پی‌اس۷۵۲، من و بسیاری دیگر تاکید داشتیم که هر امکانی- حتی نفوذ خارجی یا مداخله الکترونیک- باید مورد بررسی قرار گیرد (بر خلاف [آن‌چه در] فایل صوتی جعلی [آمده]. در نهایت دلیل، خطای انسانی عنوان شد. ایران کاملا به عدالت کامل برای قربانیان متعهد است.»

هم‌زمان سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی نیز اعلام کرد: «ادعاهای مطرح‌شده در این مقاله ناصحیح و بی‌اعتبار است و بسیاری از حرف‌های منتسب به دکتر ظریف از اساس با ادبیات ایشان سازگاری نداشته و ادعای وجود چنین نواری خلاف واقع است.»

این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که در بخشی از ویدیوی منتشر‌شده از سوی شبکه سی‌بی‌سی (مشخصا از ثانیه ۲۱ تا ۲۳) صدای فردی که در حال صحبت است، شنیده می‌شود و تا ثانیه ۳۹ می‌شود صدای این فرد را زیر صدای گوینده خبر همچنان شنید. این صدا، به صدای جواد ظریف، شباهت دارد.

شبکه سی‌بی‌سی نیز می‌گوید به همراه سه نفر که به فارسی مسلطند این فایل صوتی را بررسی کرده و منابع صدای شنیده‌شده در این فایل را متعلق به جواد ظریف می‌دانند.

خانواده‌های جانباختگان واقعه هواپیمای اوکراینی نیز معتقدند که صدای فردی که در فایل صوتی شنیده می‌شود، متعلق به جواد ظریف است.

شاید دلیل این اطمینان حرف‌های گمراه‌کننده و متناقض ظریف در بیش از یک سال گذشته در خصوص این واقعه باشد.

ابراز تاسف و همدردی به زبان انگلیسی و انداختن تقصیر به گردن آمریکا

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی که در توییتر فعال است، در روزهای پس از شلیک موشکی به هواپیمای اوکراین، سه توییت منتشر کرد که دو توییت او به زبان انگلیسی بود. این در حالی است که اکثر مسافران این هواپیما ایرانی بودند و مشخص نیست چرا وزیر خارجه جمهوری اسلامی در توییت‌های خود افراد غیر ایرانی را خطاب قرار داده است.

نخستین توییت او ۲۰ دی‌ماه ۱۳۹۸، حدود سه روز پس از سقوط این هواپیما و به انگلیسی منتشر شد و جواد ظریف در آن به نوعی تقصیر را به گردن آمریکا انداخت. او نوشت: «یک روز غم‌انگیز. نتایج اولیه تحقیقات داخلی نیروهای مسلح: خطای انسانی در دوران بحرانی که ناشی از ماجراجویی ایالات متحده بوده، به یک فاجعه ختم شد. تأسف، پوزش و تسلیت عمیقمان را به مردممان، خانواده‌های قربانیان و دیگر ملل آسیب‌دیده ابراز می‌کنیم. به دنبال این فاجعه، همکارانم در وزارت خارجه- و در سفارت‌ها، دفاتر سیاسی و کنسولگری‌های ما در سرتاسر جهان- در این ماتم ملت شریک هستیم و آماده‌ایم تا هر کمکی را به خانواده‌های قربانیان ارائه بدهیم.»

پیام تسلیت او به زبان فارسی دو روز بعد، ۲۲ دی‌ماه منتشر شد.

و ۲۷ دی‌ماه نیز او باز به زبان انگلیسی از دیدارش با همتای کانادایی خود در عمان خبر داد و تاکید کرد که «باید جلوی سیاسی‌ کردن این فاجعه را گرفت. تمرکزتان را روی خانواده‌های قربانیان بگذارید».

او در حالی از سیاسی‌‌کردن این اتفاق انتقاد می‌کرد که خود شخصا ۲۰ دی‌ماه، در توییتش در توجیه واقعه پیش‌آمده، از «ماجراجویی‌های ایالات متحده» حرف زد.

جواد ظریف ۲۵ دی‌ماه ۱۳۹۸ نیز در کنفرانس «رایسینا دیالوگ» در دهلی نو، بار دیگر شخصا مسئله را سیاسی کرد. او با اشاره به کشته‌شدن قاسیم سلیمانی چند روز پیش از شلیک به هواپیمای اوکراینی، گفت: «ایالات متحده باید در عقیده‌اش راجع به منطقه ما تجدید نظر کند. آن‌ها اشتباه می‌کنند و همین طور به اشتباهاتشان می‌افزایند. حال ما این فاجعه شلیک به هواپیمای مسافربری را داریم. یک شلیک تصادفی ولی در هر صورت یک شلیک. ۱۸۰ خانواده عزادار مرگ جوانانی بسیار بسیار با استعداد هستند. ما افراد با استعداد بسیاری را از دست دادیم. چرا این اتفاق افتاد؟ زیرا بحران وجود داشت. افراد اشتباه می‌کنند، اشتباهاتی نابخشودنی ولی این اتفاق در زمان بحران رخ داد. ما باید مطمئن شویم که جلوی این بحران‌ها گرفته خواهد شد.»

تاکید جواد ظریف بر رخ‌‌دادن این حادثه به خاطر شرایط بحرانی، با حرف‌های رئیس سازمان هواپیمایی ایران همخوانی ندارد. تورج دهقانی زنگنه در گفت‌و‌گویی که ۲۶ بهمن در روزنامه شرق منتشر شد، گفت که در شب واقعه، «‌هماهنگی در سطح عالی» وجود داشته و کسی از این سازمان نخواسته بود آسمان ایران را ببندد.

تاکید ظریف بر اجرای عدالت و تقدیرش از دستگاه قضایی، توهین دادستانی به خانواده قربانیان

جواد ظریف در توییت‌های خود از کمک به خانواده‌های قربانیان و تمرکز روی آن‌ها حرف می‌زند.

او در اولین سالگرد این واقعه نیز در توییتی نوشت: «با غم بسیار یاد قربانیان #پی‌اس۷۵۲ را گرامی می‌داریم. هیچ چیز جای عزیزان از دست رفته را نخواهد گرفت. تنها کاری که می‌توانیم بکنیم ارائه غرامت منطبق بر معیارهای موجود بین‌المللی و مسئول شناختن بانیان است. عدالت اجرا خواهد شد.»

این اظهارات نیز با آن‌چه در واقعیت رخ می‌دهد، تطابق ندارد. خانواده قربانیان پرواز اوکراینی ۲۵ بهمن در توییتر اعلام کردند که در دادسرای نظامی تهران تجمع کرده و خواستار محاکمه امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران شدند که در پاسخ، بازپرس پرونده دادسرای نظامی گفته است: «کدام کشور عاملین شلیک به هواپیمای مسافری را محاکمه کرده تا ما این کار را بکنیم؟»

به گفته این خانواده‌ها، معاون دادستانی نیز تاکید کرده است: «کشتیم، خوب کردیم که کشتیم.»

پیشتر جواد ظریف از عملکرد دستگاه قضایی در این خصوص تقدیر کرده و با اشاره به ماجرای هدف‌قرار‌گرفتن هواپیمای مسافربری ایران (پرواز ۶۵۵ ایران‌ایر) در سال ۱۳۶۷ توسط آمریکا، گفته بود: «واشینگتن تا کنون هرگز به طور رسمی برای این اتفاق عذرخواهی نکرده. حتی افسر آمریکایی مسئول این حمله مدال گرفت، اما فردی که در ایران به اشتباه هواپیمای اوکراینی را هدف قرار داد، اکنون در زندان است.»

مشخص نیست این فردی که جواد ظریف به او اشاره می‌کند، کیست و چه تصمیم قضایی‌ای در خصوص او گرفته شده است.

تقلیل دلیل خشم مردم به موضوعی حاشیه‌ای

جواد ظریف ۲۵ دی‌ماه ۱۳۹۸ در کنفرانس «رایسینا دیالوگ» در دهلی نو، گفت: «در چند شب گذشته مردمی به خیابان‌های تهران آمدند و علیه این‌که به آن‌ها در دو روز گذشته دروغ گفته شده، اعتراض کردند. خب این یک موقعیت بسیار جدی بود… این واقعیت که این [حقیقت] به اندازه کافی زود آشکار نشده بود و البته اگر آن را با موقعیت‌های مشابه مقایسه کنید، واقعیت خیلی زود آشکار شد، چراکه وقایعی هستند که دو یا ۱۰ سال بعد هنوز کسی آن‌ها را به گردن نمی‌گیرد. بنابراین نیروهای نظامی ما آنقدر شجاعت داشتند که خیلی زود مسئولیت این واقعه را بپذیرند، ولی مردم حتی به خاطر آن دو روز هم خشمگین هستند. این انتظاری است که مردم ما از دولت خود دارند؛ این‌که دولت می‌بایست اطلاعات را سریع‌تر علنی می‌کرد.»

این اظهارات در دو مورد با حقیقت سازگار نیست. ابتدا جواد ظریف از کلمه «دروغ» استفاده می‌کند که به عبارتی یعنی قبول دارد که مسئولان جمهوری اسلامی حقیقت را پنهان می‌کردند، ولی سریعا طوری بحث را مطرح می‌کند که گویی بحث دروغ نبوده و مسئولان ذیربط مشغول بررسی ماجرا بودند.

این در حالی است که امیرعلی حاجی‌زاده ۲۵ دی‌ماه در خصوص تاخیر در اعلام علت سقوط هواپیما گفت: «اگر ما می‌آمدیم از روز اول، چون روشن بود برای ما…اگر ما این خبر را رسانه‌ای می‌کردیم، اولین اتفاقی که می‌افتاد، سیستم پدافندی ما، بچه‌ها شوکه می‌شدند، قابل پذیرش برایشان نبود…به خاطر همین، به خاطر امنیت کشور مجبور بودیم مطرح نکنیم…اگر مطرح می‌کردیم، سیستم پدافندی ما فشل می‌شد، بچه‌ها به همه‌ چیز دیگر شک می‌کردند.»

 

جواد ظریف سپس می‌گوید خشم مردم از این بوده که چرا حقیقت سریع آشکار نشده است.

او در واقع «دروغ» را به «آشکار نشدن سریع حقیقت» تبدیل کرده و از بار معنایی کلمه کاسته و به همان ترتیب علت خشم مردم را تقلیل داده است.

طفره رفتن از پاسخ‌گویی

جواد ظریف در خصوص هواپیمای اوکراینی اظهار‌نظر چندانی به زبان فارسی نکرده است و اظهاراتی که از او در رسانه‌های فارسی زبان داخل ایران منتشر شده، بیش‌تر به گزارش‌های کلی و چیزی شبیه بیانیه شباهت دارد؛ از زمان دیدار با مقامات ذیربط اوکراینی و کانادایی گرفته تا ابراز تاسف.

با این‌حال او بارها در این خصوص به انگلیسی صحبت کرده و در کنار ارائه توضیحات گمراه‌کننده، از دادن پاسخ قاطع نیز طفره رفته است. نمونه آن را می‌شود در گفت‌و‌گوی او با شبکه خبری ان‌بی‌سی آمریکا مشاهده کرد که ۲۵ بهمن‌ماه ۱۳۹۸ منتشر شد.

در قسمتی مصاحبه‌کننده به وضوح از او می‌پرسد چرا جمهوری اسلامی راجع به دلیل این واقعه دروغ گفت: «…چه اتفاقی برای آن هواپیما افتاد؟ چرا درباره شلیک به آن دروغ گفته شد؟ به نظر می‌رسد به‌راحتی می‌شود آن را اثبات کرد. موشک‌ها را می‌بینید که از زمین بلند می‌شوند، می‌بینید که هواپیما در هوا منفجر می‌شود. چرا دروغ…؟»

ولی جواد ظریف به این سوال پاسخ نمی‌دهد و در جواب می‌گوید: «به من ظهر جمعه درباره شلیک به هواپیما اطلاع داده شد، چند ساعت پیش از این‌که [به صورت عمومی] اعلام شود. به من گفته بودند که نقص فنی رخ داده. نظامی‌های ما، فرماندهان نظامی ما احتمالا باید زمانی مابین صبح چهارشنبه، زمانی که به هواپیما شلیک شد، چند ساعت بعد از این‌که به آن شلیک شد، تا چهارشنبه شب [از دلیل این واقعه] مطلع شده باشند. هنوز موضوعات نامعلوم بسیاری وجود دارد… زمانی که ما به نتیجه‌گیری قطعی برسیم، وقتی آن ها [به نتیجه برسند]، نظامیان ما، من در این مورد چیزی نمی‌دانستم…»

مصاحبه‌کننده سپس سوالش را این‌گونه مطرح می‌کند: «پس آن‌ها به طور کلی داشتند به شما دروغ می‌گفتند.»

و جواد ظریف باز هم پاسخ نمی‌دهد: «خب، نظامیان داشتند تحقیقات خود را انجام می‌دادند. به من اطلاع ندادند و من متاسفم که این کار را نکردند، ولی واقعیت این است که آن‌ها داشتند تحقیقات خودشان را می‌کردند تا به این نتیجه برسند که در واقع موشک خود آن‌ها بوده که هواپیما را ساقط کرده.»

جواد ظریف می‌گوید به او اطلاع نداده‌اند، در حالی که به گفته خودش، به او اطلاع داده بودند، ولی اطلاع نادرست؛ این‌که دلیل سقوط نقص فنی بوده. بنابراین حرف مصاحبه‌کننده صحیح است و اگر چیزی که جواد ظریف می‌گوید واقعیت داشته باشد، نظامیان به وزیر خارجه جمهوری اسلامی نیز دروغ گفته‌اند.

همچنین جواد ظریف می‌گوید دلیل این که به او نگفته بودند این بود که نظامیان در حال تحقیق بودند، ولی خود او کمی پیش‌تر گفت که به تخمین او آن‌ها روز چهارشنبه متوجه علت اصلی شده بودند.

او در کنفرانس «رایسینا دیالوگ» نیز تاکید کرد که او و رئیس جمهور تا جمعه بعد‌از‌ظهر درباره دلیل اصلی سقوط هواپیما چیزی نمی‌دانستند. به عبارتی نظامیان جمهوری اسلامی تا دو روز نه تنها واقعیت را از وزیر خارجه، فردی که این موضوع به خاطر دخیل‌بودن چندین کشور خارجی در ماجرا، به او مربوط می‌شود و رئیس جمهور، نفر دوم در جمهوری اسلامی، پنهان نگه داشته که علت سقوط را نیز به دروغ «نقص فنی» اعلام کرده بودند.

و نکته قابل تعمق، عدم انتقاد جواد ظریف از این پنهان‌کاری است. او به‌راحتی از این موضوع که واقعیت از او پنهان شده و به نوعی به او دروغ گفته شده، می‌گذرد. این در حالی است که پیشتر دیده شده بود که جواد ظریف علاقه‌ای به پنهان‌کاری ندارد و در یک مورد مشخص، در اسفند ۱۳۹۷، به این دلیل که سفر بشار اسد، رئیس جمهور سوریه به ایران به اطلاع او نرسیده بود، به محض اطلاع‌یافتن از این موضوع، شبانه استعفا داد.

آن زمان سخنگوی وزارت خارجه تاکید کرده بود که هدف از این استعفای موقت، «تلاشی مثبت برای ارتقاء و بازگرداندن وزارت امور خارجه و دستگاه دیپلماسی کشور به جایگاه اصلی خود بوده است». حال این سوال پیش می‌آید که وزیر خارجه که تا این حد به جایگاه اصلی وزارت خارجه در دستگاه دیپلماسی کشور اهمیت می‌دهد، چطور در مورد موضوع شلیک به هواپیمای اوکراینی که به وزارتخانه او مربوط می‌شود، واکنشی نشان نداده و آن را به‌راحتی پذیرفته است.

در حال حاضر بیش از یک سال از شلیک سپاه به هواپیمای اوکراینی می‌گذرد و خانواده‌های قربانیان همچنان در تلاشند تا جمهوری اسلامی را در این خصوص به پاسخگویی وادار کرده و حقیقت ماجرا را دریابند.

در حال حاضر به گفته وزارت امور خارجه، تیم بررسی سانحه سقوط هواپیمایی کشوری جمهوری اسلامی گزارش مرتبط با واقعه ساقط‌شدن هواپیمای اوکراینی را به کشورهای ذیربط ارسال کرده است. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ۲۲ بهمن در این خصوص گفت: «این کشورها دو ماه وقت دارند که نظرات، ایرادات فنی یا سوالات خود در مورد این گزارش را به طرف ایرانی اعلام نمایند. این فرصت دو ماهه اکنون رو به پایان است و گزارش سانحه با لحاظ‌کردن نظرات و سوالات سایر کشورها و پاسخهای تیم بررسی سوانح ایرانی در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.»

حامد اسماعیلیون، همسر و پدر دو تن از قربانیان و سخنگوی انجمن خانواده‌های جانباختگان، ۲۲ بهمن در این خصوص در گفت‌و‌گو با شبکه تلویزیونی ایران‌اینترنشنال توضیح داد که جمهوری اسلامی ۹ دی‌ماه این گزارش را به سه کشور اوکراین، آمریکا و فرانسه داده است و تا ۲۰ روز دیگر این سه کشور باید سوالات و نکاتشان را به جمهوری اسلامی ارائه کنند و پس از آن جمهوری اسلامی در مدتی کوتاه موظف به انتشار گزارش نهایی خود است.

او در این گفت‌و‌گو توضیح داد که طبق قوانین بین‌الملل باید مذاکراتی با جمهوری اسلامی صورت بگیرد تا این پرونده بتواند به دادگاه‌های بین‌المللی برود و این مرحله در واقع پیش‌شرطی است برای رفتن به دادگاه. حامد اسماعیلیون در ادامه با اشاره به فایل صوتی منتسب به ظریف افزود: «[این فایل صوتی] دارد به دولت‌های دیگر نشان می‌دهد که آدمی مثل جواد ظریف که طرف مذاکرات است، تا چه حد پایبند به حقیقت است.»