روایت‌های متناقض ظریف از دوستی با طالبان
«طالب اقدامات تروریستی بسیار انجام داده است. اینکه طالب یک گروه تروریستی هست یا نه، در قوانین، ما هنوز طالبان را از گروه تروریستی خارج نکردیم. در قوانین ما کما اینکه در قوانین ملل متحد بوده است. ما تابع ملل متحدیم.»
این‌ها اظهارات محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی گفتوگو با شبکه طلوع افغانستان است که اول دی‌ماه منتشر شد.
همین گروهی که به گفته ظریف هنوز در «گروه تروریستی» جمهوری اسلامی هست و از سال ۱۹۹۹ نیز در فهرست تحریم شورای امنیت سازمان ملل قرار دارد -سازمانی که وزیر خارجه جمهوری اسلامی تاکید دارد که تابع آن است- ۱۲ بهمن‌ماه در تهران با وزیر خارجه جمهوری اسلامی، دیدار کرد.
پس از این دیدار جواد ظریف اظهار کرد که جمهوری اسلامی «از یک دولت فراگیر اسلامی با حضور همه قومیت‌ها و مذاهب» حمایت می‌کند و آن را ضرورتی برای افغانستان می‌داند.
یک روز بعد، هیئت طالبان در نشست خبری در تهران گفت: «ما در افغانستان می‌خواهیم که یک نظام همه‌شمول در افغانستان برقرار شود…در آینده یک حکومت اسلامی به وجود بیاید. معنایش این است که اداره فعلی کابل از بین می‌رود و یک حکومت جدید دیگر دارای نظام اسلامی به میان می‌آید. ما در این مورد با جمهوری اسلامی ایران و روسیه سفرهایی داشتیم، دیدارهایی داشتیم و آنها با این موافقند.»
این دیدار انتقادهای بسیاری را از سوی شهروندان دیجیتال ساکن توییتر به همراه داشت.
شهروندی با انتشار تصاویری از انفجار اخیر در دانشگاه کابل در کنار تصاویر دیدار ظریف با طالبان در تهران و استفاده از هشتگ «جان پدر کجاستی» نوشت: «#جان_پدر_کجاستی که ببینی با قاتل‌ت آب پرتقال می‌خوریم».
شهروند دیجیتال دیگری در توییتر نوشت: «#ظريف ۱ ماه پیش در مصاحبه با طلوع نیوز #افغانستان: #طالبان اقدامات تروریستی بسیار انجام داده است/ما هنوز طالبان را از گروه تروریستی خارج نکردیم/ ظریف امروز در مذاکره با #طالبان_در_تهران: از یک دولت فراگیر اسلامی با حضور همه طرف‌ها حمایت می‌کنیم».
اظهارات متناقض ظریف
میزبانی وزارت خارجه جمهوری اسلامی و در رأس آن محمد جواد ظریف از طالبان، در حالی صورت می‌گیرد که او پیش‌تر طالبان را گروهی افراطی می‌دانست و تأکید داشت که جمهوری اسلامی با تروریسم و افراطی‌گری مخالف است.
او تیرماه ۱۳۹۶ در گفت‌و‌گویی در اندیشکده «شورای روابط خارجی» در نیویورک گفت: «متحدان آمریکا از افراطی‌گری در افغانستان حمایت کردند، یادتان هست؟ تنها سه کشوری که طالبان را به عنوان دولت به رسمیت شناختند، سوای پاکستان که یک کشور همسایه بود، عربستان سعودی و امارات متحده عربی بود. این‌ها همان کشورهایی هستند که از تروریسم و افراطی‌گری در سوریه حمایت می‌کنند، همان کشورهایی که از تروریسم و افراطی‌گری در عراق حمایت می‌کنند. موضع آنها در حمایت از تروریسم و افراطی‌گری ثابت بوده است، ما در اعتراض به این موارد ثابت قدم بوده‌ایم.»
او مهرماه ۱۳۹۵ نیز در این اندیشکده اظهار کرد که عربستان سعودی از افراطی‌گری حمایت مالی می‌کند و ادامه داد: «یادتان می‌آید که سعودی‌ها چندین هیولا برای ما درست کردند. آنها صدام حسین را ایجاد کردند. منظورم این است که مقدار پولی که آنها به سمت ارتش او (صدام حسین) روان کردند، باورکردنی نیست…آنها طالبان و القاعده رو ایجاد کردند.»
ظریف با این حال به مرور زمان و با آغاز بحث مذاکرات بین الافغانی، در اواخر ۱۳۹۷ و حضور آمریکا در این مذاکرات، موضع خود را تغییر داد و چرخشی جدی کرد.
وزیر خارجه جمهوری اسلامی دی‌ماه ۱۳۹۷ اظهار کرد: «در کنفرانس مسکو ما مذاکراتی با طالبان داشتیم و بعد از آنها دعوت کردیم به ایران بیایند و ارتباطات رسمی با آنها داشتیم…من فکر می‌کنم بدون درنظرگرفتن نقشی برای طالبان، غیر ممکن است برای افغانستان آینده‌ای متصور شد. ما همین‌طور معتقدیم طالبان نباید نقش غالب در افغانستان داشته باشد. البته در آخر این تصمیمی است که مردم افغانستان باید بگیرند.»
مقایسه اظهارات جواد ظریف:
تیر ۹۶:« تنها کشورهایی طالبان را در افغانستان به رسمیت شناختند که حامی افراطی‌گری و تروریسم بودند.»
دی ۹۷:«طالبان به دعوت ما برای ارتباطات رسمی به تهران آمدند. غیرممکن است برای افغانستان آینده‌ای بدون نقشی برای طالبان متصور شد.» pic.twitter.com/bApfDMXWDT— حافظه تاریخی (@hafezeh_tarikhi) January 11, 2019
به گزارش روزنامه «هشت صبح» افغانستان، همان زمان، شاه حسین مرتضوی، معاون سخنگوی رئیس جمهور افغانستان، در واکنش به این اظهارات در فیس‌بوک خود نوشت: «مقامات وزارت خارجه ایران این روزها در نقش سخنگویان طالبان عمل می‌کنند. اگر کشور همسایه معتقد به گفتوگو برای پیداکردن راه حل است، چرا از این شیوه برای حل مشکلات سیاسی داخلی خود استفاده نمی‌کند؟» این اظهارات بعدها از صفحه او پاک شد.
همچنین سفیر افغانستان در ایتالیا نیز در توییتر به این سخنان واکنش نشان داد و نوشت: «دوستان ایرانی ما؛ ممکن است طالبان را [در مذاکرات] وارد کنیم یا نکنیم، با این‌حال از توصیه‌تان متشکریم. برای نشان‌دادن حسن نیت‌مان به‌عنوان همسایه، من هم از شما می‌خواهیم که قدرت را با مجاهدین خلق و شورای ملی مقاومت به اشتراک بگذارید، موسوی و کروبی را آزاد کنید و با عربستان صلح کنید. چرا که ما معتقدیم این برای شما خوب است.»
وزیر خارجه جمهوری اسلامی ۳۱ شهریور ۱۳۹۹ نیز در گفتوگو با اندیشکده «شورای روابط خارجی» گفت: «ما از مذاکرات بین‌الافغانی حمایت می‌کنیم. باور ما این است که این گفت‌و‌گوها باید با دستاوردهای دموکراتیک مردم افغانستان همسو باشد و تمام گروه‌ها، از جمله طالبان در آن حضور داشته باشند.»
ظریف در گفت‌و گوی اخیر خوب با شبکه طلوع افغانستان هم از گرفتن موضع انتقادی صریح علیه طالبان طفره رفت، اظهارات دو پهلویی مطرح کرد و بر لزوم حضور طالبان در آینده سیاسی افغانستان تاکید کرد.
او در بخشی از سخنانش گفت: «تعریف ما این است که طالبان اقدامات تروریستی زیادی کردند. اما اینکه ما بگوییم طالب تروریست است، طالب بالاخره یک گروهی هست در داخل افغانستان که اقدامات تروریستی داشته و امروز هم ضروری است که طالب به‌عنوان یک بخشی از راه‌حل آینده‌ی افغانستان باشد نه راه‌حل آینده‌ی افغانستان.»
وزیر خارجه جمهوری اسلامی سپس در پاسخ به اصرار مصاحبه‌کننده که آیا ایران طالبان را گروه تروریستی می‌داند یا نه، توضیح داد: «همان‌طور که شورای امنیت ملل متحد تصمیم می‌گیرد، ما همان رفتار را داریم، اما معتقدیم که طالب در آینده یک واقعیت است.» همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، شورای امنیت از سال ۱۳۹۹ طالبان را به دلیل فعالیت‌های تروریستی در فهرست تحریمی خود قرار داده است.
ظریف همچنین افزود: «ارتباط مان با طالبان یک ارتباط ضروری به خاطر حضور طالبان در کنار مرزهایمان [است].»
دیدار طالبان با مقامات جمهوری اسلامی در ایران؛ برای صلح؟
طبق گزارش‌های منتشرشده از سوی جمهوری اسلامی، طالبان از اوایل دهه ۹۰ شمسی با اعضای طالبان در ایران دیدار می‌کرده است.
اردیبهشت ۱۳۹۴خبرگزاری تسنیم گزارش کرد که هیئت سیاسی طالبان افغانستان به رهبری طیب آغا، مسئول دفتر سیاسی طالبان در قطر، به ایران سفر کرده و افزود که این هیئت «با مقامات امنیتی جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد و پیرامون مسائل منطقه‌ای به‌ویژه مسائل جهان اسلام و همچنین مسائل مربوط به مهاجرین به بحث و تبادل نظر پرداختند».
آن زمان وزارت خارجه جمهوری اسلامی این سفر را رد کرد و گفت در جریان نیست، ولی طالبان این سفر را تایید کرد.
در همین گزارش آمده بود که «هیئت سیاسی طالبان افغانستان پیش از این نیز دو مرتبه به منظور دیدار با مقامات امنیتی جمهوری اسلامی ایران و همچنین شرکت در کنفرانس بین‌المللی بیداری اسلامی به ایران سفر کرده بودند».
همان زمان خبرگزاری تسنیم گزارشی ویدیویی تهیه کرد و به توجیه حمایت از طالبان پرداخت. در این ویدیو محمد حسن جعفریان، روزنامه‌نگار و دو دوره رایزن فرهنگی ایران در افغانستان، از دو نوع طالبان یاد می‌کند؛ جریانی که بیش‌تر به پاکستان مربوط است و طالبان افغانستانی که جریانی است که علیه اشغالگری می‌جنگد و «مبارزه‌شان اصیل است». او توضیح می‌دهد: «اگر ما بپذیریم بخشی از این مبارزین دارند علیه اشغال می‌جنگند و مبارزه اصیلی را دارند انجام می‌دهند، آیا ما مخالف مبارزه‌کردن برخی از مردم افغانستان با اشغالگران و با آمریکایی‌ها هستیم؟ قطعا نه.»
سال ۹۵ نیز گزارش‌هایی درباره حضور ملا اختر منصور، رهبر کشته‌شده طالبان افغانستان، در ایران خبرساز شد اما وزارت خارجه ایران این گزارش‌ها را تکذیب کرد.
با این‌حال آن زمان وبسایت جهان‌نیوز گزارش کرد که ملا اختر منصور یک هفته قبل از کشته‌شدن، به مدت دو ماه در ایران حضور داشته و مذاکرات متنوعی با نهادها و دستگاه‌های مختلف انجام داده است. این وبسایت کمی بعد به دلیل انتشار «اخبار امنیتی» توقیف شد. ۱۶ خرداد نیز رادیو فردا عکسی از پاسپورت منتسب به او را منتشر کرد. همان زمان خبرگزاری رویترز نیز به نقل از وزارت خارجه پاکستان نوشته که ملا اختر منصور در پاسپورت خود ویزای ایرانی داشت.
علیرغم تکذیب‌های آن زمان وزارت خارجه، جواد ظریف در گفتوگوی اخیر خود با شبکه طلوع افغانستان، این دیدار را تکذیب نکرد و گفت: «تا جایی که من می‌دانم» سفر ملا اختر منصور به ایران «یک عبوری بود با اسم مستعار».
تا سال ۹۷ مقامات رسمی جمهوری اسلامی تماس با طالبان را تکذیب می‌کردند، اما اردیبهشت ۱۳۹۷ محمدرضا بهرامی، سفیر ایران در افغانستان برای نخستین بار این دیدارها را تایید کرد و گفت: «به‌صراحت گفته‌ایم که با طالبان تماس داریم و حتی این تماس را تبدیل به ارتباط نکردیم، زیرا نخواستیم برای طالبان مشروعیت‌زایی شود…حکومت ایران زمانی گروه طالبان را یکی از بزرگ‌ترین خطرهای امنیتی برای خود تلقی می‌کرد اما نگاه جمهوری اسلامی ایران به این گروه چند سالی است که ابعاد دیگری به خود گرفته‌است که این موضوع تحلیل‌های متفاوتی را به همراه داشته است.»
پس از علنی‌شدن این دیدارها نیز هیئت طالبان چندین سفر به ایران داشتند و با مقامات وزارت خارجه دیدار کردند؛ از جمله دی‌ماه ۱۳۹۷ و شهریور و آذر ۱۳۹۸. ۶ آذر ۱۳۹۸ نیز جواد ظریف این سفر را تایید کرد و گفت: «در جهت کار برای صلح افغانستان با همه گروه های افغانی دیدار می‌کنیم، آنها هم برای همین کار آمده‌اند.»
وزارت خارجه جمهوری اسلامی تاکید کرده دارد که با هیئت طالبان در خصوص صلح در افغانستان گفتوگو می‌کند؛ صلحی که تعریف مشخصی از آن ارائه نشده است.
جواد ظریف در گفتوگوی خود با شبکه طلوع اظهارات گنگی درباره صلح مورد نظر طالبان ارائه کرد: «من برداشتم این است که طالب مایل به صلح براساس مبانی خودش است. صلح یعنی رسیدن به تفاهم با همه وگرنه می‌شود پیروزی در جنگ. پیروزی در جنگ با صلح دو تا ست. من فکر می‌کنم باید طالبان دنبال صلح باشند. صلح یعنی پذیرش واقعیات کنونی، پذیرش دیدگاه همه‌ی طرف‌ها. نه اینکه بگوییم هروقت همه‌ی طرف‌ها آمدند و به ما تسلیم شدند آنوقت صلح می‌شود.»
این اظهارات در حالی مطرح شد که شیرمحمد عباس استانکزی، معاون سیاسی دفتر طالبان در قطر، اخیرا تاکید کرد که اگر نیروهای خارجی در افغانستان حضور داشته باشند، طالبان سلاح بر زمین نمی‌گذارد.
با این توضیحات، به درستی مشخص نیست منظور وزیر خارجه جمهوری اسلامی و طالبان از صلح دقیقا چیست.