نگاهی به شرکت‌های داخلی مدعی تولید واکسن کرونا
جمهوری اسلامی علاوه بر واردات واکسن کرونا، از جمله واکسن روسی «اسپوتنیک ۵» و واکسن انگلیسی-سوئدی «استرازنکا»، می‌گوید شرکت‌های دانش‌بنیان داخل ایران نیز مشغول ساخت واکسن هستند.
تاکنون اطلاعات کاملی در مورد این واکسن‌ها ارائه نشده و به‌طور دقیق گفته نشده است که کدام شرکت‌ها در چه مرحله از ساخت این واکسن‌ها هستند.
علیرضا بیگلری، رئیس انستیتو پاستور ایران، ۲۷ آبان در یک گفت‌و‌گوی تلویزیونی گفت که دلیل عدم اطلاع‌رسانی درباره مشخصات این واکسن‌ها، نگرانی از تحریم این شرکت‌هاست.
چند مرکز مشغول ساخت واکسن کرونا هستند؟
علیرضا بیگلری در یک گفت‌و‌گوی تلویزیونی که ۲۸ آبان ماه، اظهار کرد که بیش از ۲۰ گروه در کشور اقدام به ساخت واکسن کردهاند، هشت گروه برای آزمایش حیوانی آماده‌اند و تعدادی نیز توانسته‌اند آزمایش‌های حیوانی را در سطح قابل قبولی پیش ببرند.
حیدر محمدی، مدیرکل نظارت بر دارو و فرآورده‌های تحت نظارت سازمان غذا و دارو نیز ۷ بهمن‌ماه اعلام کرد: «۱۴ شرکت دانش‌بنیان در ایران متقاضی تولید واکسن کرونا هستند. سه شرکت، تولید آزمایشگاهی را انجام داده‌اند و دو شرکت به فاز مطالعه انسانی رسیده‌اند.»
و در آخرین اظهارات، مصطفی قانعی، دبیر ستاد ملی مقابله با کرونا، ۱۵ بهمن گفت که ۱۱ شرکت پرونده تولید واکسن خود را تحویل سازمان غذا و دارو داده‌اند و از این تعداد، هفت شرکت با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قرارداد و تفاهم‌نامه برای حمایت از تولید منعقد کردهاند.
این مراکز کدامند؟
تا کنون، با توجه به عدم اطلاع‌رسانی دقیق جمهوری اسلامی درباره این مراکز، تنها نام ۱۱ مرکز به نحوی منتشر شده است.
سازمان بهداشت جهانی در آخرین فهرست خود که ۷ بهمن از شرکت‌هایی ارائه کرده که در تلاش برای ساخت واکسن کرونا هستند، نام ۱۷۷ مرکز را آورده که به گفته این سازمان هنوز در مرحله پیش از آزمایش بالینی هستند. در این فهرست نام ۸ مرکز مرتبط با ایران نیز به چشم می‌خورد.
این شرکت‌ها عبارتند از «شفا فارمد»، «بیوسان فارمد»، «سِل تِک فارمد»، «زیستا کیان آزما»، «رِناپ (درمان گستر رناپ)»، «میلاد فارماسوتیکز»، «دانشگاه شیراز» و تولیدکننده دیگری که نام آن فقط «ایران» عنوان شده است.
این سازمان تاکید دارد که قراردادن نام این مراکز در فهرست مزبور به منزله تایید تولیدات آن‌ها از سوی سازمان بهداشت جهانی نیست و این سازمان مواردی نظیر کیفیت، بی‌خطری و کارآیی آن‌ها را تضمین نمی‌کند.
علاوه بر این شرکت‌ها، رسانه‌های جمهوری اسلامی نیز از سه مرکز دیگر نام برده‌اند؛ شرکت «هوم ایمن زیست فناور»، موسسه «واکسن و تحقیقات سرم‌سازی رازی» و شرکت «نانو اکسیر سینا».
شرکت‌های وابسته به «ستاد اجرایی فرمان امام»
در میان ۱۱ شرکتی که تا حال نامشان رسانه‌ای شده، چهار شرکت وابسته به «ستاد اجرایی فرمان امام» هستند؛ شفا فارمد، سل تک فارمد و بیوسان فارمد و اکسیر نانو سینا. در ادامه به بررسی این شرکت‌ها می‌پردازیم.
شفا فارمد
این شرکت سهامی خاص سال ۱۳۷۲ تاسیس شده و طبق آن‌چه در وبسایت شرکت آمده در تولید آنتی‌بیوتیک، اِداراوون (دارویی که برای بیماران ضربه مغزی و در درمان بیماری «اِی‌اِل‌اِس» کاربرد دارد) و فاکتور رشد (مولکول‌های طبیعی با ساختار پروتئینی یا استروئیدی) فعالیت می‌کند.
اطلاعات شرکت شفا فارمد- منبع: رسمیو
در این وبسایت آمده که شفا فارمد از تابستان سال جاری فعالیت‌ها برای تولید واکسن کرونا را آغاز کرده و مطالعات حیوانی این واکسن «با موفقیت» به پایان رسیده و در حال حاضر مطالعات انسانی در دست انجام است.
۹ دی‌ماه ستاد اجرایی فرمان خبر آغاز نخستین فاز تست انسانی این واکسن را اعلام کرد.
طبق گزارش‌ها این واکسن که «کُوو ایران برکت» نامگذاری شده، ۲۹ دی‌ماه نیز به سه داوطلب دیگر تزریق شد.
محمد مخبر، رئیس «ستاد اجرایی فرمان امام»، ۱۴ بهمن از افتتاح خط تولید «کوو ایران برکت» برای ساخت «دو تا سه میلیون دوز واکسن در ماه» خبر داد و اظهار کرد: «بسیار امیدواریم تا اواخر فروردین بتوانیم واکسیناسیون با استفاده از واکسن ایرانی در کشور را آغاز کنیم.»
همچنین حسن جلیلی، مسئول گروه تحقیقاتی تولید واکسن در ستاد اجرایی فرمان امام، گفته که این واکسن قادر است ویروس کرونای جهش‌یافته انگلیسی را نیز خنثی کند.
به گفته سازمان بهداشت جهانی این واکسن از ویروس کرونای غیرفعال تولید شده است.
سل تک فارمد
شرکت سهامی خاص سل تک فارمد سال ۱۳۹۲ تاسیس شده و در حوزه سلول‌درمانی فعالیت می‌کند. به گفته محمدحسین زیرک‌ساز، مدیرعامل سل تک فارمد، این شرکت «بزرگ‌ترین شرکت توسعه فرآورده‌های سلولی غرب آسیا است».
اطلاعات شرکت سل تک فارمد- منبع: رسمیو
اوایل اردیبهشت محمدحسین زیرک‌ساز به خبرگزاری صدا و سیما، گفت پس از دستور علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، برای مقابله با کرونا، این شرکت کار روی درمان ویروس کرونا از طریق سلول‌درمانی را آغاز کرده و «روندی را برای مهار این ویروس» پیدا کرده است.
او آن زمان توضیح داد: «این روش درمانی در دو مرحله بر روی ۲۲ بیمار مبتلا به کرونا و با وضعیت وخیم بستری در آی‌سی‌یوهای بیمارستان‌های مسیح دانشوری، شریعتی و هاجر انجام گرفت و نهایتا موفق شدیم روند درمان این بیماران را شش روز تسریع کنیم.»
به گفته سازمان بهداشت جهانی سل تک فارمد برای تولید واکسن از روش اِم–آراِن‌اِی یا آراِن‌اِی پیام‌رسان استفاده می‌کند. واکسن‌های نوع اِم–آراِن‌اِی به سلول‌ها می‌آموزند تا پروتئین لازم -یا حداقل بخشی از پروتئین لازم- را که سیستم ایمنی بدن را برای واکنش تحریک می‌کند، بسازد. این واکنش ایمنی، پادتن‌هایی را تولید می‌کند که در نهایت از بدن مقابل ویروس محافظت می‌کند.
بیوسان فارمد
شرکت سهامی خاص بیوسان فارمد سال ۱۳۹۱ تاسیس شده و به نوشته وبسایت آن، در حوزه «تحقیق، توسعه و تولید محصولات بیوسیمیلار (داروهایی که مشابه با داروهای بیولوژیک تولید می‌شوند)، واکسن، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (پادتن‌هایی که مانند یکدیگرند) و داروهای پپتیدی (داروهایی با مولکول‌های بیولوژیک)» فعالیت می‌کند.
اطلاعات شرکت بیوسان فارمد- منبع: رسمیو
این شرکت می‌گوید علاوه بر تأمین مقدار مورد نیاز داروهای بیولوژیک در ایران، «بازار دارویی کل منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را» مد نظر دارد. این شرکت با شرکت هوم ایمن زیست فناور در پروژه تولید واکسن کرونا بر پایه ویروس نوترکیب سرخک همکاری کرده است.
به گفته سازمان بهداشت جهانی این واکسن از نوع واکسن‌های دی‌ان‌ای است.
اکسیر نانو سینا
این شرکت سهامی خاص سال ۱۳۸۸ تاسیس شده است. در وبسایت آن آمده است که این شرکت کار خود را با حمایت «ستاد ویژه توسعه فناوری نانو ریاست جمهوری»، شرکت «توسعه فناوری نخبگان» و با همکاری شرکت «سبحان انکولوژی»، از گروه دارویی سبحان و وابسته به «ستاد اجرایی فرمان امام»، آغاز کرده است.
خبرگزاری ایرنا ۱۲ بهمن‌ماه اعلام کرد که واکسن اکسیر نانو سینا مشابه فایزر-بیون‌تک و مودرنا بوده که به این معنا است که این شرکت برای تولید واکسن از روش اِم–آراِن‌اِی استفاده می‌کند.
در وبسایت این شرکت و هیچ کجای دیگر اطلاعات بیش‌تری در مورد فعالیت‌های اکسیر نانو سینا در حوزه تولید واکسن کرونا منتشر نشده است.
نام این شرکت در فهرست سازمان بهداشت جهانی نیز نیامده است.
هوم ایمن زیست فناور
هوم ایمن زیست فناور یک شرکت سهامی خاص است که سال ۱۳۹۳ تاسیس شده است. به نوشته وبسایت این شرکت، جمعی از اعضای هیئت علمی انستیتو پاستور ایران و دانشگاه علوم پزشکی تهران این شرکت را پایه‌گذاری کردهاند. این شرکت در زمینه «تحقیق و توسعه در زمینه ویروس‌های نوترکیب و انکولیتیک» فعالیت می‌کند.
در این وبسایت آمده که این شرکت «دو پروژه» را برای ساخت واکسن کرونا آغاز کرده است. پروژه اول همان پروژه همکاری با شرکت بیوسان فارمد است و هوم ایمن زیست فناور تاکید دارد که این دو شرکت در این خصوص «موفق به ساخت نمونه این واکسن نسل جدید کرونا شده‌اند».
این شرکت تاکید دارد که فناوری ساخت این واکسن «بسیار پیشرفته بوده و صرفا در اختیار چند مجموعه فناور معدود در دنیا است». به گفته هومن ایمن زیست فناور، مطالعات پیش بالینی و بالینی این واکسن «چندین ماه» به طول خواهد انجامید و در نهایت در صورت اخذ تاییدیه‌های لازم، در بازار عرضه خواهد شد.
پروژه دوم ساخت کرونا بر پایه آدنوویروس است که «مراحل تحقیق و توسعه آزمایشگاهی آن» در حال انجام است. آدنوویروس‌‌ها (ویروس‌های بدون غشاء لیپیدی)، ویروس‌هایی هستند که موجب سرماخوردگی می‌شوند.
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ۱۳ دی‌ماه اعلام کرد که واکسن این شرکت (که احتمالا اشاره به محصول مشترک این شرکت و بیوسان فارمد دارد) به مرحله تزریق انسانی رسیده و به زودی «تولید انبوه» خواهد داشت.
۱۶ دی‌ماه نیز کیهان آزادمنش، مدیر گروه تحقیقات ویروس‌شناسی انستیتو پاستور و نایب رئیس هوم ایمن زیست فناور گفت که پیش‌بینی می‌شود هر دو واکسن «تا آخر سال جاری وارد مرحله تست انسانی شوند».
نام این شرکت در فهرست سازمان بهداشت جهانی از شرکت‌هایی که در تلاش برای ساخت واکسن کرونا هستند، وجود ندارد.
زیستا کیان آزما یا کیان ژن آزما؟
شرکت سهامی خاص زیستا کیان آزما سال ۱۳۹۶ تاسیس شده و اطلاعات چندانی درباره آن در دسترس نیست.
شرکت‌های مادر زیستا کیان آزما- منبع: رسمیو
به گزارش ۱۲ بهمن‌ماه ایرنا یکی از شرکت‌های ایرانی‌ای که در زمینه تولید واکسن کرونا در ایران فعالیت می‌کند «کیان ژن آزما» نام دارد که به گفته این خبرگزاری واکسن آن، مشابه واکسن سینوواک چین است. این خبرگزاری می‌گوید این واکسن در مرحله تحقیقات پیش بالینی است.
کیان ژن آزما، شرکت مادرِ زیستا کیان آزما است؛ به عبارتی زیستا کیان آزما، زیرمجموعه کیان ژن آزما به شمار می‌رود.
شرکت زیرمجموعه کیان ژن آزما- منبع: رسمیو
به گفته سازمان بهداشت جهانی، زیستا کیان آزما از ویروس کرونای غیرفعال برای تولید واکسن استفاده می‌کند.
درمان گستر رناپ
این شرکت سهامی خاص سال ۱۳۹۸ تاسیس شده و در مرکز رشد دانشگاه علوم پزشکی تهران مستقر است. درمان گستر رناپ از روش اِم–آراِن‌اِی برای تولید دارو استفاده می‌کند.
خبرگزاری جمهوری اسلامی، ایرنا، ۱۲ بهمن اعلام کرد که واکسن درمان گستر رناپ «الگویی مشابه فایزر-بایونتک داشته و در مرحله تحقیقات پیش بالینی است».
به گفته سازمان بهداشت جهانی نیز این شرکت برای تولید واکسن از روش اِم–آراِن‌اِی استفاده می‌کند.
موسسه واکسن و تحقیقات سرم‌سازی رازی
این موسسه غیرتجاری وابسته به جهاد کشاورزی است و سال ۱۳۸۵ تاسیس شده است.
طبق گزارش‌ها، این موسسه، واکسنی با عنوان «رازی کوو پارس» تولید کرده است که به گزارش ایرنا، مشابه واکسن چینی نوواکس سانوفی است. به گفته علی اسحاقی، رئیس این موسسه، مطالعات روی این واکسن پروتئینی از اسفندماه سال گذشته آغاز شده است.
ایرنا ۱۲ بهمن گزارش کرد تفاهم‌نامه همکاری مشترک به منظور کارآزمایی بالینی فازهای یک و دوی این واکسن در بیمارستان رسول اکرم تهران به امضای روسای موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی و دانشگاه علوم پزشکی ایران رسیده است.
در همین روز علی اسحاقی همچنین تاکید کرد که این واکسن جهش‌های ویروس کرونا را نیز پوشش خواهد داد.
میلاد فارماسوتیکز، همان واکسن «میلاد نور» وزارت دفاع؟
نام میلاد فارماسوتیکز در فهرست سازمان بهداشت جهانی آمده است. این سازمان می‌گوید میلاد فارماسوتیکز از ویروس کرونای غیرفعال برای تولید واکسن استفاده می‌کند.
دقیقا مشخص نیست این نام به کدام شرکت ایرانی اشاره دارد، با این‌حال مصطفی قانعی ۸ بهمن از تولید واکسنی مرتبط با وزارت دفاع با نام «میلاد نور» خبر داد و گفت این واکسن در نوبت ورود به فاز مطالعات انسانی است.
وی ۱۳ بهمن‌ماه نیز توضیح داد که واکسن میلاد نور مثل واکسن ایران برکت (همان کوو ایران برکت، واکسن تولیدی شفا فارمد) است و از نوع کشته شده ویروس ساخته شده است.
دانشگاه شیراز؛ «ایران»
به گفته سازمان بهداشت جهانی دانشگاه شیراز نیز مشغول تحقیق درباره تولید واکسن کرونا از طریق ذرات شبه‌ویروس است. این ذرات مشابه ویروس‌ها هستند و ساختارهای چند‌پروتئینی دارند، اما ماده ژنتیکی ویروس را ندارند و لذا عفونی نیستند.
در مورد این فعالیت دانشگاه شیراز در هیچ کجای دیگر مطلبی منتشر نشده است.
این سازمان همچنین از تولیدکننده دیگری یاد کرده است که نام آن فقط «ایران» ذکر شده است. احتمال دارد که منظور سازمان بهداشت جهانی این باشد که کشور ایران تولیدکننده این واکسن است ولی مشخص نیست که چه مرکزی در حال فعالیت برای تولید آن است.
در توضیحات سازمان بهداشت جهانی آمده است که این مرکز در تلاش برای ساخت واکسن پروتئینی است. تنها واکسن پروتئینی‌ای که رسانه‌های ایران به آن اشاره کردهاند، واکسن «رازی کوو پارس»، تولیدی موسسه واکسن و تحقیقات سرم‌سازی رازی است.
دبیر ستاد ملی مقابله با کرونا تاکید دارد که دانش ایران در تولید واکسن کرونا پیشرفته است و مردم نگران نباشند، چرا که امن‌ترین نوع واکسن برای آن‌ها تهیه خواهد شد.
به گفته مصطفی قانعی‌فرد ۲۵.۵ میلیون دوز واکسن کرونای مورد نیاز ایران تولید داخلی خواهد بود.
او ۱۳ بهمن‌ماه مراحل واکسیناسیون را چهار فاز اعلام کرد و آن را این‌گونه تشریح کرد: فاز اول (زمستان سال جاری) کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی، افراد مسن، معلولان و جانبازان مراکز نگهداری؛ فاز دوم (بهار و تیرماه سال آینده) افراد بالای ۶۵ سال، افراد ۱۶ تا ۶۴ سال با بیماری زمینه‌ای و افرادی که به واسطه شغل خود با مردم در تماس هستند؛ فاز سوم (مرداد تا آذر ۱۴۰۰) ساکنان مراکز شلوغ، افراد ۵۵ تا ۶۵ سال فاقد بیماری زمینه‌ای و شاغلان ضروری و کارکنان بهداشتی که در خط اول مواجهه نیستند؛ و در نهایت نیز فاز چهارم (زمستان ۱۴۰۰) مابقی جمعیت.